AL-GHARB: EEN TOCHT TERUG IN DE TIJD

Over Moren en andere historische zaken.

Na de uitspattingen van het vorige verhaal tijd voor een ander eveneens serieus onderwerp: de rijkdom aan schoonheid en geschiedenis van onze nieuwe woon- en verblijfplaats .

De naam Algarve is een verbastering van het Moorse “AL GHARB”, hetgeen het westen betekende. De streek kreeg de naam vanwege de uiterst westelijke ligging en was tussen de 8e en 13e eeuw één van de meest welvarende provincies van het Moorse Rijk, ook toen al een waar paradijs. Van de uit die tijd beschreven paleizen, moskeeën en bazaars is echter weinig overgebleven omdat ten eerste de Christenen hun best hebben gedaan om de Moren uit te roeien en ten tweede alles wat er nog wel stond vergaan is in de al eerder door mij gememoreerde aardbeving van 1755. (Overigens schijnen hier nog steeds minimaal 1 keer per jaar aardschokken waargenomen te worden; je ligt volgens getuigen dan te trillen in je bed, maar verder niks). In de tijd van de Moorse overheersing leefden trouwens de drie religies vreedzaam samen; misschien dat een paar hotemetoten aan het hoofd van de ons allen bekende imperialistische naties eens een keer dáár een boekje over kunnen opslaan, scheelt een hoop ellende aan de andere kant van de Middellandse Zee. Maar ter zake, het gaat erom iets te vertellen en te laten zien van de volop aanwezige cultuur van deze streek en haar achterland.

Om te beginnen is het opvallend dat uit bijna alle mooie rode pannendaken van de huizen slanke witte opgesierde schoorstenen steken. Eventuele PVV-ers moeten niet schrikken: dit heeft zijn oorsprong in de minaretten, als het ware de Islamisering van de architectuur. Toen de (goede?) Christenen namelijk de macht hadden overgenomen eisten zij dat alle verslagenen die achterbleven hun Mohammedaanse geloof afzworen of alsnog zouden vertrekken. Vermoedelijk had, net als ik nu, ook tóen niemand zin dit mooie land weer te verlaten dus verzon men een list: men zei dat men de Islam de rug had toegekeerd maar ondertussen bouwde men onderkomens met mooie gestileerde schoorstenen als gecamoufleerde minaretten. Nu is er ook een theorie dat het hier fallussymbolen betreft, maar daar moet ik nog wat dieper over nadenken. Geldt dat dan ook voor kerktorens, onze Oudhollandse schoorstenen, schoorstenen van fabrieken en mogelijk ook zendmasten? Als iemand voldoende kenner is van de Koran of de Bijbel om mij te vertellen of minaretten of kerktorens deze mannelijke symboliek herbergen hoor ik dat graag (een kerktoren herbergt in het algemeen trouwens wél een klokkenspel).
Een ander overblijfsel uit de Arabische tijd zijn de zogenaamde “Azulejos”. Dit zijn meestal in wit met blauw geglazuurde tegels die je overal tegenkomt als straatnaambordje of gevelversiering, van huis tot stadsbank, van station tot kerk. De naam is afkomstig van het Arabische AL ZULAYI wat kleine steen betekent.
Van de rest van alle veldslagen en twisten resten verder uitsluitend noch de schilderachtige ruines van de kastelen; Algarve is het land van de burchten van het Iberisch schiereiland.

De naam Albufeira heeft natuurlijk ook een Moorse oorsprong. Letterlijk is het afkomstig van AL BUHERA, hetgeen “hoge burcht boven de zee” betekent. Van deze burcht rest alleen een ruïne maar op sommige strategische plaatsen zijn huizen verrezen die de uitkijktorens van het kasteel duidelijk hebben vervangen. Verder is het een leuk oud vissersplaatsje voor zover ik het ken en voor zover het wordt beschreven in de ANWB-gids: het heeft zijn charme behouden en blijft buiten het seizoen een dromerig stadje…. Wat dat tijdens het seizoen moet worden laat zich raden, maar dat geeft ons dokters in ieder geval een reden van bestaan. De overmatige aanwezigheid van toeristen heeft mij tijdens mijn vrije dagen gestimuleerd de auto te pakken en het achterland te verkennen. Zo heb ik eerder wat plaatsten genoemd die ik nog kort wil memoreren en vooral illustreren om daarna verslag te doen van mijn tochtje van vorige week zondag: het bezoek aan de stad Silves.

Net buiten het plaatsje Paderne bevinden zich de overblijfselen van de oudste lemen burcht in deze streek, alleen bereikbaar via een onverharde weg, maar daar draai ik sinds onze vakantie in Costa Rica mijn hand niet meer voor om. Zoals bij veel ruïnes doet men erg zijn best om de zaken enigszins te restaureren en de vestiging is schitterend gelegen op een heuvel, met uitzicht op een oude “ponto Romano” over de in het aangrenzende dal lopende riviertje. Wat vooral opvalt bij het bezoeken van deze oudheidkundige overblijfselen is dat tussen de verwrongen hoopjes stenen de meest weelderige en uitbundige bloemenzee gedijt. Momenten dat je alleen maar stil kunt lopen genieten…

De ruïne van Salir bestaat nog slechts uit één stenen muur, maar hier ging het vooral om het functionele uitzicht.Het is moeilijk voor te stellen dat Salir vroeger een belangrijke plaats was, die al vóór de jaartelling bewoond was. Salir was de vooruitkijkpost van Silves, zoals uit de foto moge blijken. Volgens een legende is de naam Salir ook afkomstig van vervolging der Moren: in de nabijgelegen Rocha da Pena (rots der smarten) hadden zich in de daarin gelegen grotten veel Moren verscholen, toen de christelijke legers van Dom Paio Peres Carreia, één van de kruisridders van de katholieke koning Sancho, naderden. Zij vluchtten de grotten uit en zouden daarbij geroepen hebben “Salir, salir”, hetgeen in het Portugees “vluchten, eruit” betekent. Omdat Moren waarschijnlijk logischerwijs Moors (arabisch) spraken mag dit verhaal wel met een flinke korrel zout worden genomen…

Loulé is uitgebreid aan bod gekomen, maar de ruïnes van Milreu nabij het plaatsje Estoi zijn wel het vermelden waard. Nog veel eerder dan de Moren waren de Romeinen hier al vertegenwoordigd en hier kan men de overblijfselen zien van een schitterende villa rustica uit de 2e eeuw van onze jaartelling als middelpunt van een groot landbouwbedrijf, voorzien van weelderige marmeren en gouden versierselen en schitterende mozaïeken in de diverse badruimtes. Behalve de overblijfselen van de villa bevonden zich ook een tempel op het complex, en een later gebouwde kerk (4e eeuw) en een moskee (9e eeuw). Een sjoel (synagoge voor de niet ingewijden) heb ik helaas niet aangetroffen. Als je op zondag komt is de entree gratis.

Al heb ik pas slechts enkele van de vele archeologische rijkdommen van Al Gharb gezien, de voormalige hoofdstad Silves (Arabisch XELB) heb ik al enkele malen met een bezoekje vereerd. Deze stad was indertijd met zijn 30.000 inwoners op wetenschappelijk en economisch gebied veel belangrijker dan Lissabon en Sevilla. De aanblik vanaf de weg bij aankomst is al adembenemend en het stadje zelf is een aanéénschakeling van prachtige plaatjes; de straatjes, de huizen, de amandelbomen die er geplaatst zouden zijn door een verliefde prins die indruk wilde maken op zijn uit het noorden afkomstige geliefde (Romeo and Julia forever) en de ooievaars in hun hoge nesten (ooievaars op fallussymbolen?... it does ring a bell).
Er is ook nog een leuk verhaal in Xelb over een vrouw die mannen verleid en vice versa. In het stadje bevindt zich een 10 meter diepe Moorse cisterne (waterbekken). Het verhaal gaat dat toen de Christenen de Moren uit de stad verjoegen, er van één Moorse familie één dochter achterbleef en tot op heden voortleeft als betoverde nimf in de bron. In lichte nachten met volle maan (net als bij de Indische Waterlelies van onze eigen Efteling) kamt zij haar goudblonde!? (Moors, weet u nog) haar met een zilveren kam en natuurlijk zijn er dan weer mannen die zich naar de onderaardse wereld van de mouras encantadas (betoverde Moorse) laten lokken… Mannen blijven gewillige slachtoffers… Gelukkig is er ook een verhaal dat tegenwicht in de schaal brengt: er schijnen ook charmante zwartharige Moren te verschijnen aan vrouwen in de Algarve, waarna ze deze vrouwen zonder moeite overhalen te genieten van hun (Moorse) schatten…
Xelb is echt schitterend en zeer de moeite waard. Je kunt een door een jazzband opgefleurde zondagse lunch gebruiken in café Inglés aan de voet van de burcht, of op een bankje genieten tussen de amandelbomen, of lekker en niet duur eten in restaurant “O Cais” (de kade), onderwijl van echte Portugese Fado genietend. Deze Fado gaat net als de Amsterdamse smartlap alleen maar over ellende, ongeneeslijke ziektes, verlatenheid en ludduvuddu, maar klinkt toch zeer prachtig en zou de spirituele nalatenschap van de Moorse liefdespoëzie zijn, omdat het in de fado uitgedrukte saudade (zwaarmoedig verlangen) ook terug te vinden is in de Moorse dichtkunst.

Het zal iedereen duidelijk zijn, voorlopig geniet dokter Peter rustig door. Daarbij probeer ik mijn huisartsenmissie niet uit het oog te verliezen. De lol in het vak is voor zover dat de laatste jaren toch al niet het geval is geweest, volledig teruggekeerd. Wel merk ik dat het met de toeristen en dus ook in de praktijk drukker wordt, en dat is soms lastig bij het visites rijden, want geleidelijk aan ontstaan er minifiles en is het overal nóg langer wachten, maar daarover meer in mijn volgend verhaal… De komst van mijn motorfiets volgende week zou wat dat betreft wel eens veel verlichting kunnen geven. Voor de rest ervaar ik het nog steeds als een goede keus en neemt mijn hoofd de kleur aan van een echte Moorkop:).